Zolai Malgawmzia
Tutung pen Zolai malgawmzia tawm kikum nuam hang. Cope Topa huna kipan tuni ciang dong Zolai khantohzia enleng, Zolai malgawmzia pen kikhelkhel mawk hi. Ahang in kumpi’ thuneihna tawh Zolai khantohna ding nasem kipawlna om lo ahih man hi ding hi, ci-in ka ummawh hi. Laisiangtho kitei kibawlin Laisiangtho bup version 3 bang zolai-in om khin ta hi (TDB77, TDB 2011, ZIV). (Laisiangtho thak bek a kitei pen version 9 bang om khin hi). Version tawh kizui-in a teizia, etkak tuamtuamte a kilamdang mah bangin a thu le a paizia, a khiatna le a deihna zong a kilamdang ding mah hi. Tua mah bangin laimal gawmzia zong hong kilamdang to pah hi. Zolai tawh laibu kihawm zong tam semsemin laimal gawmzia zong ei hoihsak tek kizang pian hi. Tua manin zolai a sin lai khangthakte adingin lungbuaina hong piangsak hi. Koi zaw aman cih kithei lo zo lo hi.
Abeisa hun, tan 4 ciang kisin zolai simbu pen Pu Gin En Cin at hi. Hih pen a tawpahpi hong suak hi. Tua ciang, Zo laisiangtho sunga malgawmziate kizui toto ahi hi. 1980 kuma kiphuan Zomi Christian Literature Society (ZCLS) pen biakna lam ahih hangin zolai khantohna dingin a sem a bawl kipawlna a lian pen le a upa pen hong suak hi. Tuni dong mah a tamzaw-in ama guidelines kizui ahi hi. Tuate tawh kituaka 1977 Laisiangtho pen kiphuahin Tedim Bible 2011 hong suak hi. Tua manin kei mimal muhna ah hih 2011 TDB le ZCLS zatzia mah zuih suak dingin hoih pen kasa hi. Amau ii zatzia gawmziate tawm kikum ni.
1. “Leh”, le “Le” zatzia
Nidang lai-in “nang leh kei” cihna mun ah tu-in “nang le kei” cih kizang hi. “Le” pen khat sang atamzaw genkhopna “khat le nih,” “nu le pa,” “tua le tua” munte ah kizang hi. “Leh” pen “tua ahih kei leh”, “tua bang hi leh”, “bangbang hi ta leh”,…cihte mun ah kizang hi. Mikang lai-in “And” Kawllai-in (နဲ့ )a kizatna peuhpeuh ah “le” kizangin, tua lo khempeuh ah “leh” kizang hi.
2. “In” zatzia
“In” pen asem a bawl a thuak pa/nu subject (ကတ္တား) nungah space halin zui a, a sem abawlte kilangh sak hi.
Gent: “Note in thu na nget uh ciangin mite’ muh theih dingin a kineihkhem mite in kikhopna innsung le kongzing lamka lai-ah a ngetnop se uh bangin na gamta kei un. Tua bangin a gamtate in thaman a ngah khinta ahihna uh limtakin phawk un. MATTHAI 6:5 TDB
Hih lai ah a sem a bawl a thuak pen note, mite, a gamtate ahih lam “in” kilangh sak hi. Tua lo ciang, a nunung laimal tawh kigawm khawm hi.
Gent: “Note in thu na nget uh ciangin mite’ muh theih dingin a kineihkhem mite in kikhopna innsung le kongzing lamka lai-ah a ngetnop se uh bangin na gamta kei un. Tua bangin a gamtate in thaman a ngah khinta ahihna uh limtakin phawk un. MATTHAI 6:5 TDB
Tua a nunung laimal pen vowel (a,e,i,o,u,aw) tawh a khawl leh dash (-) koihin “in” tawh kigawm hi. Gent:
“Nget in ne-in a kekseu theihna, gutate in luhin a guktheihna hih leitungah na sum uh khol kei un. MATTHAI 6:19 TDB
Hih bangin i khen i koih dimdiam ciangin sim nopin tel nop zaw hi.
3. “Ki” zatzia
I pau-in “ki” pen saki sialki cih dana Noun (Nate) mun ah i zat cih loh, passive verb bawlna dingah a omsa active verbte ah ki behlap ziau ahi hi. Gent:
Active Passive verb
Om ki-omsak – Kei ka om hi. Kei hong ki-omsak hi.
Pai kipaisak – Kei ka pai hi. Kei hong kipaisak hi.
“Ki” le a zuih ding verb pen khenlo ding, kigawm ding hi. (Kipia). Ahi zongin tua active verb pen vowel tawh a kipat leh, “ki” nunga dash (-) -in kigawm hi. (Ki-omsak)
4. Nate min (Noun) gawmzia
Nate min (Noun) te pen kigawm gai hi.
Gent: itna, hehpihna, kipumkhatna, etc..
Ahi zongin mal 3/4 sang a tam/sau zawk leh, kikhen thei hi. A simnop dinga kikhen bek hi-a a taktakin a kikhen ding hilo hi.
Gentehna: kipumkhat diamdiamna, kitot kiselna, kicin lohna, etc…
5. Mikang lai, kawllai pan i lakte gawmzia
I kammal kicing lohna hangin mikang lai le kawlai pan ilak i zatsak tam mahmah hi. Ei lai-in ilet ciang, a telhak zaw pawlkhat hong om ciang, le a mikang lai kawllai ngiat a mipi theihsa kammalte a om ciangin tua kammalte ii awsuah pen ei lai tawh gelhin kizang hi.
Gent: Kawlkam pan Aana, fon (phon), Nainganzyi, tembaw….Mikang pan Okay, electrik mei, kompani, helikoptha…
Hih lai ah i mipilte lakah ngaihsutna kituak kim lo hi. Pawlkhat in mikang lai pan a te mikanglai malgawmzia mah zang suak ding ci uh hi. Gent: Electric, Tax, Phone.. Pawlkhat leuleu in mikang kammal awsuah pen zolai malgawmzia tawh gawm ding ci uh hi. Gent: Electrik, Parleman, parti, fon..
Hih lai ah ka gennop na mangngilh theih loh thu khat om hi. Malaysia ZAM laihawm khat sunga laimal khat hi. Mikang lai-a Embassy pen Kawlte in Taanzone (သံရုံး) a cih pen Zolai-in Siikzum hong ci veva uh hi. Tua thului bekah hilo-in hawm tampi sungah Siikzum cih na zang uh hi. Taan သံ in Siik a cinuam hilo-a AW a cinuam na hi zaw hi. Nidanga kihawm Ciimnuai Magazine sung khatah Tongzum na ci hi. A maan pen a hoih pen kha tam ka ci hi. Kam ilet leh zong, a khiatna ngaihsut huai hi, cih phawktek ni.
6. Sak le khang malgawmzia kilamdangna
I sanggam Vaigam lam omte tawh i laimal gawmzia i kilamdang hi. Gent; Topa pen amau Toupa, Zomi pen Zoumi, etc..cih danin kilamdang hi. I biakna late zong enleng, a awsuah i kibatpih hangin i malgawmzia kibang lo hi. Ahangin Cope Topa in Zolai hong bawlsak lai-in Roman Alphabet i zat hangin Italian Pronunciation zang hi. Saklamte in English Pronunciation na zang uh hi. Kawlgam Zomi pawlkhat in zong Copte Topa in Italian or Latin pronunciation a zat lam thei lo-in English pronunciation tawh hong gawm uh ciangin i neihsa laimalte a kigawm khial hong suaksak zawzen uh hi. Gent: Italian hi lo-in English pronunciation zang ding hileng, Cin pen Chin, Zo pen Zou, Topa pen Toupa, Suan pen Swan, etc..cih bang ong hi ding hi.
A tunga kigensa mah bangin ZCLS le Myanmar Bible Society pan kihawm laite, laisiangthote ah italian pronunciation mah na zang uh cih kimu thei hi. Laisiangtho sunga minte zong tua dan mahin zolai mah tawh na gawm uh hi. Tedim Bible 1977 pen ah Laisiangtho sunga minte pen kawllai siangtho sunga danin na zang hi. Gent: Mawsi, Davuih, Pawluh cih..Tedim Bible 2011 in tua teng hong laihto-in a tunga kigen dan ahi a awsuah tawh kizui-in eilai-in hong malgawm uh ahih manin mi tampi ading simnop pahin a awsuah zong maan thei pah hi.
Thukhupna
I gam ki-ukna hoih lohna le thu dang tuamtuam hangin i zolai pen hoih takin a kizun theilo le a kizun zolo suak hi. Mipil Dr. Dallian’ gen ka zaksawn khat ah “Zolai pen hoih takin puahin sin ding hileng Doctorate dong sin ding om ding hi” ci hi. Tu ciangciang i leh, tan 4 ciang hiphot hi. Tua zong laivuanna ong kul lo hi lai ahih manin kua mah in hanciam lo ding, thupi sim lo ding, cih deihna hi pah hi. Nang zuun kei lecin, kuan zuun dinga, nang pai kei lecin, kua pai ding hiam?
Khaipi
(Zop lai ding)