Numeite’ Manphatna
I theihsa tek mah bangin a beisa January17 (Monday) ni pen Martin Luther King Day cih min vawhin USA gambup zumkhak ni khat ahi hi. Dr. King pen leitungbup in a zahtak Human Rights advocate minthang mahmah khat hi. Ahi zongin, tu kha kei thulu tawh kituakin ama’ thu sang, ama nasepna hong kipatkhiatna in a kiciamteh den ahi Montgomery Bus Boycott thu kong hawmsawn nuam hi. Bang hangin hih thu hong teel ka hiam cih leh, “Numei le naupang thu kimang ken teh” ci-in i Zo ngeina khanglui lungsim puak hangin numeite’ manphatna kineungaihsut kha thei a, numeite’ manphatna i mangngilh lohna ding deihna hi.
Rosa Parks kici numei mivom khat pen February 4, 1913 in Alabama state sungah om Tuskegee khua ah suak hi. Anu sang siamah (teacher) hi-in, apa ahihleh lettarma (carpenter) ahi hi. Parks kum 11 a phak ciangin Montgomery khua ah hong lal uh hi. Kum 19 a cin khit 1932 kum in Raymond Parks akici pa tawh hong kiteeng uh hi. Raymond Parks pen sammet siam (barber) bek tham lo, Civil Rights kipawlna lian khat ahi National Association for the Advancement of Colored People (NAACP) ah zong kum tampi na kihel khin hi. Tua hun lai-in mikang le mivom bangzah ciang dong kideidan hiam cih leh sang inn, tui dawnna, le laibu saal cih bang taangpi, taangta’ zattheih ding mun le mual, van le nate nangawn vun-meel (skin color) tawh kikhen hi.
Kum 1955, December 1 ni in nasep a man ciang gimsa-in Rosa Park inn ciah ding hong kithawi hi. Khua sungah a tai zel bus tuang kawmsa in hong ciah hi. Lamkal ah mi a tuaktuak hong om mah bangin, hong tuan behbeh zong om hi. A mailam ah tutna nuam mikangte tutna teng hong dim phitphet ahihmanin mikang papi khat in tutna hong ngah nawn lo hi. Mawtaw hawlpa in zong mivomte (colored) tuttheihna gual masa ah a tu mi teng kikhinsak hi. Rosa Parks gei-a a tu mi thum teng thumang in kikhin pah diamdiam napi uh, Parks kikhin nuam vet lo hi. Tua leh palik nih mawtaw tung hong kahto-in Rosa Parks hong man uh hi.
Parks kimatna thu in Montgomery a om mivomte hong khanglo sak mahmah hi. Parks kithusit ni ding ahi December 5 ni-in mivom tengin bus khat zong tuanlohna tawh Montgomery Bus Boycott hong kipan hi. Zum in Kituam-khenna Thukhun upadi (segregation law) palsat hi ci-in thu khen uh a, a kiciangtan khalna (suspended sentence) a piak ban vuah, $14 liau sak uh hi.
Mipite lungsim ah kumpite vaihawmzia tungah lungkim lohna hong lian semsem hi. Amau zong thangah semsemin kipanpih tektek ahih manin Montgomery Improvement Association (MIA) hong phuankhia uh hi. MIA ah makai dingin kum 26 a pha pan Martin Luther King lutangpi in hong seh uh hi. Rosa Parks thu a kikhenna le Montgomery lungphona hong minthan luat tak ciang mi tampi tak hong heh mahmah uh in, Dr. King’ inn le Nixon akici Parks’ tawh nasem khawm pa’ inn zong hong kihalsak miau hi.
Hih thu hangin lungkia ding cih thadah mivomte hong thahat zaw uh hi. Kum 1956, November 13 ni-in Thukhen Zum Sangpen (Supreme Court) in mawtaw sungah Kideidanna (Discrimination) pen USA gam ii Thukhunpi (Constitution) tawh kituak lo hi, cih khensatna hong nei uh hi. Supreme Court panin kumpi thusuah, Montgomery hong tunni a zingciang, December 20 ni akipan Montgomery Bus Boycott hong hialbawl ta uh hi.
Kumkhat sung tawntung Rosa Parks in huatna tampi thuak lawh a, a nasep na leng tanlawh hi. Tuni ciang dong “Mother of Civil Rights Movement” ci-in zahtak piakna in kiciamteh lai hi. Rosa Parks in ama’ tangthu a gelhna ah, “Mite in nasep gim khin ka hih manin ka tutna a awn nuam lo hong sa uh hi. Hi khin lo hi. Ka pumpi gim lo-in mivomte kideidan, simmawh bawlna ka tuah uh teh ka maisak thapaih uh gim lua ta ka hih man hi zaw hi” ci-in na ciamteh hi. 1999 kum in Congressional Gold Medal a kici USA Kumpi in gam mite tungah a piak theih pahtawina sangpen Rosa Parks in hong ngah hi. Tua leh October 24, 2005 in leitung hong nutsiat tak ciang zong mi tampi takin a tawpna mangpha khakna a neih theih nading un U.S. Capitol ah a kisial (Lie in Honor) masa penpen numei cih tawh a tangthu hong khup hi.
A lungluthuai gige thu ahih leh December 1, 1955 a thupiang pen Parks le mawtaw hawl James Blake kitot ciilna hi lo hi. 1943 kum in Parks in mawtaw tuanman a piak khit teh mivomte’ zat ding anung kongkhak zangh nuam lo ahihmanin James Blake in kaikhia ngei ci hi.
US gambup bek ahi lo, leitungbup in kideidanna a bei theihna ding makaipi in amuh uh Dr. King hong tua cih theih nadingin Rosa Parks kici numeinu in lampi na sial khol hi. “Phulum phul nading leikha’n petlet” a cih taktak ahi hi. Pasalte septheih a neu loh mah bangin numeite septheih zong neu tuan lo hi. Zomi numeite aw, lungkia kei ni. Kineu ngaihsut kha kei ni. A manpha leikha i hi hi. Topa’ deihna tawh kituakin na hoih na semsem peuh lecin ni khat ni ciang nang hun hong tung pelmawh ding hi.
Lai-at: Vung Saan Nem
(Ruby Nem pen Kawlgam pan Ketucky gamke, Danville khua a om Centre College ah sangkahin a om laitak hi. A mipihte adingin deihsakna tak tawh facebook pan mikang lai sinna le tua lo theihhuai tuamtuam thute zong hawmkhia, khakkhia zel Zolia Neino hi. )