Domestic Violence: Inn sung Gal

Domestic Violence cih kammal i muh ciangin Zomi a tamzaw in innkuan sung kilemlohna le kitotna tawh kitelkhial pah hi. Innkuan sung i cihpen kinial lo, kilem den, kitawng ngeilo cih bang om theilo ahih manin, khangluite in leii le ha tawh na genteh hi. Kilemlohna le kithutuak lohna pen innkuan sungbek hi loin mun khempeuh ah a om ahi hi. Tua ahih manin kilemlohna le kithutuak lohnate leptuahna tawh kisai sin ding thu tampi hong omto hi zaw hi. Innkuan sungah lunggulhnate ngah theihna ding le kilemlohnate a lem theih nadingin bangci vaihawm i hiam cih in innkuan sung nuntakzia hong lam a suak ahi hi. Tua banga vaihawmzia tuamtuamte lakah tuhun ciangin a kizadah mahmah kalsuanzia khat in Domestic Violence a kici ahi Inn sungah kizawhthawh a, kibawlsiatna ahi hi.

Violence pen gongtatna ci-in a tamzaw in kigelh hi. Gongtatna khatpeuhpeuh a tuak khate galtuak mah kici hi. Zopau in “Ommuan galtuak” cih paunak i nei a, Inn i cih pen a lungmuan huai pen na mun dingin a kingaihsun hi napi, lungmuanna ngah zoloin galtuakna mun hong suak thei hi. Tualgal taktak a tuak hong suak hi.

Domestic Violence pen a tomin gen lehang, innkuan sunga om khat peuhpeuh in a innkuanpihte ama hatna khat peuhpeuh zangin natna khat peuhpeuh a ngah dinga bawlna kici thei hi. Hatna khat peuhpeuh i cih ciangin thatang, pilna, sumlepaii, kampauna cih pan kipan mi dangte zawhthawh bawl theih nadingin a kizangthei khempeuh ahi hi. Natna khat peuhpeuh i cih ciangin pumpi cilesa natna bek hilo in, lungsimnatna, a cidamlo dinga bawlna, a lau den ding a linphawnna cihte pan kipan nat theihna khempeuh ahi hi.

Innkuang sunga kizawhthawh a, kibawlsiatna thu a kigen ciangin pawlkhat in pasalte bek mu uh hi. Kitomin a innkuanpihte a vua thei pen va en leng a tamzaw pasalte zong hi takpi mah hi. Thatang zang uh ahih manin kimu khia thei hi. Domestic Violence a kicih ciangin a kimu khiathei liamnate bek hi lo, lungsim liamna zong na kihel hi. Thatang tawh hi loin van dang (kam) tawh kizawhthawh a, kibawlsiatna zong na huam hi. Tua ahih manin Domestic Violence pen innkuan sunga om khangcing khinsa mi khempeuh in palsat thei hi. (Gtn: Johnny Depp te nupa buaina zong a ngaihsut huai mahmah thu khat ahi hi.)

Pasalte amasak den ahi Zo ngeina sungah ahihleh hih khialhna a palsat pen pasalte hong hi phadiak hi. Tha zawh ding ahih nakleh pasalte adingin kingaihsun a, numei (zi) te in a thu zawh bek leh zong dik a sa lo ngeina kinei hi. Nupa kalah a zo le a lel kituh ding pen leitung in vaipi-in na ngaihsun nawn hetlo hi. Nupa kal khawngah a zo le a lel a ki-omsakna hangin kitotna tampi na om zawsop hi. Pawl khat leuleu in pasalte bawl bangbang thuak ding le “sumkuang in a li khuat, numei in a ma khuat,” ci-a kihehnem dingin kithuhilh leuleu hi. Hihte pen gentehna bek ahi a, innkuan sung tawh kisai Zomite ngeina, thungaihsutzia le paunak tampi om lai hi.

Tuhun leitung paizia ah ahih leh Minam ngeinate in mihing pianken hamphatna (Human Rights) khengin thu a neihtheih hun bei ta hi. Minam hihna sangin mihing hihna kimasak ta hi. Ngeinate kep theihna pen pianken hamphatna (rights)te sungah khat ahih sam hangin Human Rights tawh hong kituak keileh tua ngeinate puahphat ding a kisam hong hi ta hi. (Gtn: Malala vai en lehang numeite sangkahsak lo ding cih ngeina pen tua ngeina a neite mahmah in sang thei nawnloin leitung in zong lipkhap hi.) Mihingte pen a nuntak a khuasakzia uh a kikhel dung zui in a ngeina uh le a tatzia uh zong hong kikhel ahi hi. 21kumzalom century a tung khin khat in 19 kumzalom nuntakzia tawh a kituak ngeina ah kikhihcip nawnloin, tua ngeinate ii
deihnate tu-khanghun (21 century) tawh a kituak in puahphat theih ding hun hi ta hi.

Tua hi-in khat peuhpeuh in thu khat peuhpeuh hangin a innkuanpihte a zawhthawh, a bawlsiat theih hun hi nawnlo a, tua a innkuan pihte in midangte mah tawh a kibangin mihing ahihna uh hanga a ngah ding uh ahi pianken hamphatna khempeuh a bit in a ngah theih nadingun hamphatna nei uh hi. Na innkuan sung mahmah ah Human Rights a bit in a om kei leh, tua tawh a kizomto ahi Women’s Rights, Child’s Rights cihte hong pai lai ding a, na puak ding van hong tam semsem ding hi. (Van: na palsat khak thukham) Na innkuan sungah Domestic Violence a om loh nadingin na innkuan sungah Human Rights a om ding kisam hi. Na innkuanpihte pen na sila ahih loh banah leitung in sila a kibawlna limlim pen thukham palsatna in sangin thukhen ta uh hi. Human Rights i cih simin thu hamsapi in kingaihsun a, thubul (30) te tawh kimehtuah hi. Human Rights ii cih pen a tom in gen leng mihingte tungah mihing bang a bawlna hi lel hi.

Domestic Violence pen a bawlmi a om mah bangin a thuakmi, a tuakmi zong hong om hi. A tamzaw in innkuan kilemlo, nupa kitawng, cih bangin a minsiat ding launa tawh a tuak thute kuamah gen ngamlo uh hi. Pawl khat leuleu pen a gen ngamloh nadingin khauhtak in linphawn (lausak) ahih manin a gen in genkhia ngiat nawnlo uh hi. A suksia penpen in bawlsiatna a thuak khitciang in midang tung tua thute a genloh nadingin a lauhsakna ahi hi. Pawl khatte amah le amah kisih bawlna dong tung thei a, pawl khatte ahih leh hai mai uh hi. Pawlkhatte in tua banga ama tung a kibawl pen thumaan, le ahi ding mah in ngaihsun ta mai uh hi.

Hih bang a tuak mite adingin ahoih pen in a muanhuai lawm (Gtn: Biakinn pan siate, a muanhuai ngiat lawm, zawl cihte) neih ding le tuate tawh hoihtak thu kikupkhop theih ding kisam hi. Innsung kibawl siatna sungpan suahtak zawhna dingin bawlsiatna a thuak khat in ama tha tawh a hanciam zawh ding hamsa pen hi. A lawm kiciante in hih bang vai ah thuneite kohsak ding le kalsuanzia ding a telte kiang ah ko in vaipuak laksak ding kinak sap mahmah hi. Kalsuan khialhna khat peuh om leh, a nuntakna na leng a kisuplawh thei thu ahih manin a lawmmuante in zong muanhuai takin vansak ding a kisam thu ahi hi.

Domestic Violence pen kibawlsiatna nam tuamtuam sungah a piangmun penpen (a tampen khat) kibawlsiatna namte sungah khat hi a, bawlsiatna a tuak lam a kitheipih lo penpen sungah khat zong ahi hi. Mi khempeuh in hih Domestic Violence a bei nading le a tuak mite honkhiatna ding vaipuak i nei ciat hi. Bang hang hiam cihleh, na innkuan sungah a om lo dingin na vaihawm nakleh innkuan khat a hon zo na hi pah hi.

Innkuan hihna sungah tate i cih pen vuak ding hi lo-in puak ding ahi hi. Nupa i cih pen kinuak, kivuak ding hi loin, kithuakpih, kipuakpih ding hi zaw hi. Vuakna le bawlsiatna pan hong piang kihtakna le lauhna sungah zahtakna le itna om tuanlo hi.

(Pa Zam Thuam pen gam le minma a it mahmah khat hi-in, sangnaupang sung na sepnate ah na hanciam mahmah hi. Lai tawh nasepna lam ah zong na thuk lutin The Voice weekly news journal (Kawllai tawh Yangon a kihawm) ah khamtung lam news reporter zong a sem ngei hi. Zomi Youth and Student Organization ah zong kum tampi sung thuvanpi sem hi. Hong kisuam lupsak minam makai Pu Mosses Pau Kim Tuang tawh kithuahin minam ading na a nak sep mahmah khat ahi hi. Tu-in a zi a tate tawh Kawlgam ah om uh hi. ) 

Pa Zam Thuam