KHAMI’TNA BANG CI THEI DING A, BANG CI NGAH DING I HIAM

Khami’tna pen kammal tuamtuam in lak theih hi leng I tel dan nuam ding hi. Greek kammal “EUSEBEIA” pen manglai in a khiat ciangin “godliness” na ci-in, a deihna pen “Pasian zia le lungsim puakna, Pasian vai gawpna” cih ding dan hi. Tedim Lai Siangtho kiletkhiat a luite ah “Pasian Biakna Lamah Nopsakna” ci-in na gen a, tua zong kitel thei veve hi. Ahi zong tua sangin a kitel zaw ding pen, “Pasian pianzia neihna” in la leng I gennop zia sukha theih zaw dingin ka um hi.

Khami’tna I tehna khat ciat om ahih man, I muhzia kibanglo thei gige a, buaihuai mahmah hi. Pawlpi sungah makaite’n zong kician sinsenin mite teltheih ding gen thei lo ahih man a thupitna kitel lo a, kikin lo hi leh kilawm hi. Khami ding utna pen utna dik hi a, zon ding le delh ding, muitum lianpen a, neih ding ahi hi.

Mikhat in khami hihna a lakzia pen midang khat lakzia tawh a kibat loh ciangin kitelkhialna, neumuhna, kithusim lohna piang thei hi. Abeisa ciangciang a I lakzia ahih leh, i biakpiak hun cianga I zatdan le i tatzia tawh kitehkak kha hi. Biakpiak ciangin pawlkhat pumpi kising, kilok nuamsa in, pawlkhat in khutbengin ot nuamsa in, a lang khat pawlkhatte’n mitsi dide in Pasian lungngaih nuamsa hi. Khat pawl in a dang khat pawl omzia maan kisa lo tuak hi. A khatzawte in ama’ hihzia bangtek in midangte ahih sak nop ciangin buaina hong piang thei hi. Hi lai ah LST in bangci gen cih a huamkim thei pen dingin ka gen nuam hi.

Khami’tna pen biakinn sunga omzia ciang tawh tehna I lak ciangin toi lua hi. Lai Siangtho in khami hihna ding kiu tuamtuam pan hong gen hi. Kiu khat bek la-in I tai viuveu leh mittaw mi 6 saipi lawngte tawh kibang ding hanga, eima lawnkhakna teng bek a maan sa ding hi hang.

Mihing pen kha, lungsim, pumpi tawh hong kibawl ahih man, a nam 3 (a kim in) khami sak ding kisam hi. Tua teng 3 pen khat in a dang khat lenkim dimdiam hi. Khat a ginat kei leh a dang khat zong thanemsak pah hi. Gentehna in, kha cidam kei leh (Pasian tawh kizopna maan kei leh) lungsim le pumpi sukha hi. Lungsim cidam kei leh pumpi zong lawh hi. Tua ahih manin a thum in kilekkim takin cidam ding kisam hi.

Thuciamlui ah Khami’tna bang ci na gen a, Thuciam thak in bang ci na gen cih khawng zong tel leng I ngaihsutzia nuam zaw ding dan hi. A baihlam le tel theih baih pen dingin I etteh ding Pasian in dik a sak, Pasian maipha amu mi nih le thum om hen la, tua tungtawnin ettehna lakik hi leng hoih pen hi.

Tua ahih leh, Thuciamlui le thuciamthak pan nih le thum ta la leng I thu kilamzia hong cingtak thei ding hi. I muhcian theihna ding thulamlak tomno (outline) tawh bawl leng telnop ding hi. Anuai ah thulamlak dingte hi.

  1. Pasian amuh zia le Pasian tawh a kizopzia uh
  2. Pasian in a piak vaipuak a sepzia uh
  3. Pasian maipha a ngahna om maw/lo
  4. Midang le leitung tawh a kizopzia uh
  5. Midang tungah mawhpuak neihna a zo hiam?
  6. Muhtheihloh khuamial ukte tawh kizopna ah
    1. Gal a do hiam?
    2. Gal lel maw/ zo

Abraham Khavaina

Pasian in na innkuan, na beh, na minam, na gam nusia in kong lahna ding gamah pai in, a cih ciangin thumang hi. A it mahmah a beh le minamte, innlelo, neihsa le a gamh nusiat zawhna pen khami’tna hi. Tua ahih man thumang theihna  pen Khavaina, kahmi’tna in kila hi. Tuamah a bulpi hi. Topa Jesuh leitung a om lai-in, “ Na nulepa sanggamte nusia in, na singlamteh pua in, nangma deihna nialin ka nung hong zui in,” ci-in mite na zol hi. Jesuh nungzuihna pen gimthuakna tawh kithuah a, a baih lo ahih lam kimu hi. Tua I hih zawh ciangin khami’tna na hi zel hi.

Kha vision neihna. “Na pa uh Abraham in ka ni (singlamteh tungah ka sih ding ni) mu thei a, lungdam hi.” Abraham in Pasian dikna a ngahna pen Jesuh kipiakna/kithoihna mukholin umin, lenkipin a tawp dong a zuihna hang ahi zaw hi. Pianthak nuntakna ah  pianthak sawng teng lawp pak heethaatna tawh kingah lo a, a tawp dong, kung I tun dong tai ding na hi hi. Khami’tna pen a tawp dong citaka, khahsuah lo a, paisuakna ahi hi.

Abraham in leitung a nopnate sangin Pasian nungzuih suak ding teel zaw hi. A langkhat ah a tupa Lot in leitung nopsakna na teel hi. Lot thu a kigen ciangin nungtolhpa na ci a, Abraham thu a kisin ciangin, thumaan-citakpa ci-in kisin hi.

Galdona ah. Abraham in gal na do hi. Sodom le Gomorah-te a kiim a kumpi 5 te’n nasim a, amite galmatin la a, tua sungah a tupa Lot te innkuan zong na kihel hi. Abraham in ama innsung pan piang le a pattah galkapte tawh Lot le galmatte na honkhia hi. Thuciamthak thu-um mite kha galdo ding hong nak gen mahmah hi. Kha galdona pen Pasian vai, khami hihna ahi hi. Kha gal I do noploh ni pen I kiat ni hi ding hi. Thungen a, Pasian tungah ki-ap loh ni pen kiat ni hi ding hi. A khami nuam, lawh cing nuam, a mong dong a taisuak nuam mi khat in kha galdo ding hi.

Biakpiakna ah:

Late Lai Siangtho mi tuamtuam in gelh a, tua sungah David a ma pangpi pen ahi hi. David nuntakna ah Pasian phat na le pahtawina tawh dim hi. Pasian na phatphat ahih manin “Pasian lungtang mu pa” cih min na kipia hi. Thuciamthak ah phatna le biakna kizom paisuak a, Pasian mite in phatna le biakna na limzat mahmah hi. Phatna le biakna nisim I neih leh khami hong kici ding hi.

Abraham in a tuntun na ah biakna tau lamh in Pasian na bia hi. Pasian bek biak ding ahihna tel mahmah hi.

Kiim le paam tawh kizopna ah

Midang le kiimlepaam, I vengte tawh kizopna hoih I neih leh khami ci-in hong kiciamteh ding hi. Midangte tawh kizopna Paunak Lai Siangtho ah kilim gen pen hi. Tuhun piangthakte in Paunak Lai Siangtho kideih pha lo hi leh kilawm hi. Lau huai mahmah hi. Pasian pahtawi, phat keei napi hang, I vengte tawh kizopna a dik kei leh khami cih tang thei lo ding hi hang.

Paunak LST in midangte tawh kizopzia a namkimin hong gen hi. Thadah zultat lohna, sumbawlna ah thumaanna (zuau tatlohna), vengte (midangte) mawhsakna ding tecipan lohna, kamciam tangtun sakna, mizawng le cimawh huhna, nasepna ah cihtakna, nulepa zahtakna, kiphatsak lohna (ei le ei kiphat tawm lohna), kitot lohna, pumpi kisek zawhna( nekledawn kidek zawhna), lungsim siangtho sakna, kamciam tangtunna, tate uk zawhna, nulepa thumangna, khanghamte zahtakna, duhhoplohna, hehna/ thangpaihna neihlohna, kamnem tawh dawn kikna, ….tampi tampi om… Tuate khempeuh neihna pen khami’tna in kiciamteh hi.

Pawlkhat in, Mawk aw! Hihte khempeuh hih zo lo I hihman a Jesuh hong si hi ven, a ci zong za ngei ding hi hang. Lai siangtho lakhial mahmah hi. A tunga I gente Kha siangtho gah hi a, Kha Siangtho i phal zahzah, a kidip zahzahin hong piang ding hi.

Kha Siangtho’ letsong tawh khami’tna tehna pen maan napi, maan khin lo hi. Kha Siangtho letsongte pen midangte huhna ding hong kipia hi a, tuate nei napi midangte I huh kei leh tua zong maan lo zel hi. Tua ahih manin Kha Siangtho letsong hong kipia bangbang tawh midangte huhin Pasian minthanna ding zatkhiatna pen Khami’tna ciaptehna khat hi.

Khami’tna in munkhat, hunkhat sung bek huam lo dinga, I nuntakna buppi huam ding hi. Sangkah zumkahna, lokhawh singpuakna, innvai lovai sepna, aituam tangpi nasepna, biakna le kumpi vai nasepna khempeuh ah khavai hihna kihel ding hi. A tomin ngen leng, I nuntakna buppi in Pasian minthanna ding kipia ding hi.

Topa Jesuh tawh ettehna

Luke 2:51, “Amah in amaute tawh ciahsuk khawm a, Nazareth khua-ah tungin amaute thu mangin a om hi. A nu in hih thu khempeuh a lungsim sungah a ciamteh hi. 52 Jesuh’ lungpilna le pumpi khang semsem a, Pasian maipha le mite mai-ah maipha a ngah semsem hi.” (TB77)

Topa Jesuh maitang thum tawh a Khanna (a khami’tna) hong musak hi.

1) Lungpilna         – Lungsim cidamna ah Khanna

2) Pumpi Khanna – Pumpi cidam a ngeina bang a khanna

3) Kha lam ah a khantohna pen Pasian tawh kizopna cidam ahihna gen hi.

Jesuh mihing ngeina bangin a pumpi ah khang hi. Adang khat in cileng, cidam hi. Exercise ngah cileng kici thei hi. Na semsem ahih man cidam hi.

Lunsim lam ah cidam hi. Lungsim cidamna pen social (mi dang tawh kithuahna) kisam hi. Jerusalem pan biakna pia a ciah ciangun, a nulepa in mu lo a, a zonkik lai in, “ alawmte lakah om hi ding” cih ngaihsun hi. A tuaci ngaihsut theihna pen a khangualte lak nuamsa in  midang tawh kikholh nuamsa ahihna ki ngaihsun thei hi. Midangte tawh kithuahna in lungsim cidamna piang sak hi.

Jesuh a kha dam hi. Pasian tawh a kizopna cidam cihna hi. Biakinn sungah omin Rabi te tawh thukikum thei pen lungsim cidam, picinna lim ahi hi. Pasian pen ka PA ci in a sap theihna pen khalam kizopna amaan man hi.

Tua hi a, Jesuh a pumpi, lungsim le kha – nam thum – cidam takin a khantohna pen in mite’ mai le Pasian maipha ngahsakin,  Khami’tna zong hi pah hi. Hih in ei ading model ahi hi.

Kum Tawh Kizui a Khami’tna

Kum tawh kizui khamitna pen a omloh pha mawh hi. Naupang khat in ama’ kumtawh kizui in khami’tna nei thei hi. “Naupangte nangawn mi citak mihoih ahihna a gamtatna panun kimukhia thei hi (Pau 20:11-12). Hih pen thumanhna (obedience) ahi hi. Tate aw, Pasian deihna tawh kituak in na nulepa thu na mang un (Ephe 6:1-4), na ci hi.

Jesuh’n Pawi man ciangin Nazareth ah ciahin thumanna nuai ah om hi. Jesuh pen ta upa pen hihna tawh kizui in innsung vaipuak zong nei hi. Hih pen muhtheih mite’ khuatnuai ah nuntakna hi a, naupang khat ii khami’tna tehna ahi hi. Naupangte’n inn ah thumang ding kisinna tawh khamitna la masa ding pen LST gen zia ahi hi. Naupang khat in thu hong man theih limlim nak leh, khami ci-a san theih ding hi pah hi.

Khami’tna Level Thum

Johan masa 2 sungah thu-um mite khami’tna level thum in na khen hi. 1) Naupangte, 2) Khangnote le 3) khanhamte/pate cih dawl 3 in kimu hi. Thum in na gen hi.

Naupangte in Pasian pen, Pa ci in hong sap theihnak leh amau dinmun tawh kituakin khami ahi hi. A taksa le a lungsim puakzia picing khin nai lo a, thulian pipi ngaihsun thei nai lo hi. Pasian pen “PA AW,” ci a hong sap thei leh, kal masa hong suan lengleng ding kipan hi a, lungdam huai mahmah hi.

Kha galdona hoihtak nei a, zawhna pen Khangno level khami’na ci-in kimu hi. Kha lamah khangno dinmun a tungte in thahatna (upna khauh) nei-in kha gilo a zote ci-in kiciamteh hi. Kha galdo nuam lo khat pen khami lo cih ding ahi hi. Khaninte pen cilesa tungtawnin hong pai ahih manin, cilesa zawhna pen kha galzawhna hi a, khami’na in kiciamteh hi. “Mikhat in kei hong zuih nop leh ama’ cilesa deihna nialin, a singlamteh pua-in ka nung hong zui hen,” ci hi.

Pate dinmun khami’tna pen Pasian telcianna nei a, lungmuang taka om hithiat theihna tawh na ciamteh hi. A upna pen a ling zo lo suangtum bangin kip mahmah ta hi. A zak bangin nungta ahih manin suangpi tungah innlam pa tawh kibang hi. Tua ahih manin, “ A cil pan ompa na theih manun…ci-in na gen hi. Haksatna, buaina sungah Pasian in hong ompih cih tel hithiat theihna pen, “a cil pan ompa na theihna,” ahi hi.

Hih dinmun I tuntoh theihna ding kihilhna nuai ah khantoh kisam hi. Kihilhna cih pen a nopkhin hi lo hi. Hebia laigelh pa in a cih bangin kihilhna, kisekna kizangh ahih manin nuam lo hi. Ahi zongin ta tatak I hih leh, kihilhna I san siam theihna in khalam khantohna le picinna hong ngahsak hi zaw hi.

Pasian Kihtakna/Zahtakna Kahmi’tna Bulpi

Thuciamlui ah Pasian kihtakna/zahtakna pen khami’tna in kila hi. Pasian kihtakna in siatna pelhna hi a, pilna zong ahi hi (Jb 28:28), ci-in na gen hi. Kihtakna le launa pen dawite’n zong nei hi. Hih lai ah dawite’ kihtakzia neihna gen nuam hi lo hi. Pasian kihtakna pen amah pahtawina, a deihna bang zuihna ah nopsakna, khamuanna cihte ahi hi. Pasian kihtakna in mihing kihtakna pan hong suaktasak hi. Pasian in maitang nih nei den hi- itna le thumaanna (just) – hi. Itna pen ama’ hihna hi a, thumanna pen a itna kisang kei in, ama’ lampi kitawn kei leh hehna thukhenna in zui cihna zong ahi hi.

Itna le Mawh maisakna

Tu-in upna, lametna le itna om a, hih teng sungah ITNA  a lianpen ahi hi (1 Kor 13:1). Keimah in note kong it bangin note khat le khat na ki-it un, cih pen thukham lian pen hi (John 13:34). Itna a om leh mawh maisakna in zui hi. Khazih in note mawhna kong maisak bangin note zong khat le khat mawhna na kimaisak un (Ephet 4:32). Itna in mawhna tampi sel hi (1 Kor 13).

KHAMI’TNA BANG CI LAK DING HIAM?

Jesuh ettehna tawh khami’tna kila hi. “Upna a piangsakpa le a kicing sakpa Jesuh mitsuan in nei un (Heb 12:2). Jesuh I ettheih nading Kha siangtho bek in hong huh thei bek hi.

Lungsim Daih Hithiatna tawh Jesuh ki-en hi. Isaiah in, “ Nangma tungah a lungsim a kip hithiat mite in nopna/daihna kicing na pia hi,” (26:3) na ci hi. Pasian tungah lungsim koih hithiat theihna pen khami’tna ding a bulpi ahi hi. Lungsim khawl hithiat lo, a kiloklok khat in daihna ngah ngei lo hi. New Age-te in lungsim dai hithiat pen khami’tna sang penin la ahih manin, nisim in lungsim daihna ding yoga le meditation (lungngaihna) bawl den uh hi. Tapidawte a dingin Pasian tawh aituam hunlakna (devotion, quite time) I ci hi. Tua hi a, Pasian tawh aituam hunlakna in khami’tna ding a bulpi hi gige hi. Tua aituam hunlakna ah phatna le biakna, mawh kisikkikna le pulakna, kammal lungngaihna, midangte thupha piakna, cihte I hel tawntung ding hi.

Aituamhun lakna le gamdaihhun lakna in lungsim koihna dik I ngah nading hong huh hi. Kolose 3 ah Pasian ziatlam a tu, Jesuh tungah lungsim koih ding hong gen hi. Rom 8 ah Kha Siangtho lungsim neihna in nuntakna hi a, leitung lungsim neihna (Jesuh tungah a om lo lungsim ) pen sihna ci-in na gen hi. ‘Kha Siangtho aw, hong dim in,’ ci-a kipumpiakna neih kul hi.

A tawpna ah Topa Jesuh in, “ Kei hong sawlpa thupiak na zawhna in ka annek hi,” na ci hi. Khami’tna tehna thupi le a lianpen in Pasian hong sawlte sepna, cingtak tak a sepzawhna ahi hi. A nemnem ciang lel sep man hilo in, “citak nasem pa aw,” hong kicih ding zah dong sep zawhna pen khami’tna ahi hi.

Lai-atpate’ Innkuan

Hih Khami’tna, khavaina, Pasian zia neihna  na lunggulh pen ahih ding thu kong ngetsak hi. Topa’n na nuntakna ah ama’ meel sun, khavai le khami a hong bawl hen la, na nuntakna ah Ama’ lim le meel kilatna dingin hong bawl ta hen. Shalom. Topa thupha.

Lai-at: Sia John Hum D.D (Mentor cih Laibu at pa hi.)