Manipur Meitei le Zomi-Kuki buaina vai

Nung deuhin hih buaina hangin mi tampi si-in inn tampi kihaltum hi. ZIUSA makaihna tawh huhna zong kidongin itna le hehpihna i lak tek hi. Ahi zongin bang thu bang la hangin hi ci buai zel mawk hiam cih thei lo a, a thei nuam a om khak leh cihna tawh endikpawl in tawm kong kaikawm uh hi.

Meitei le Manipur

Kawlte in Meitei i cihte pen Katee (ကသည်း) na ci-in tangtawng pekin Kawlte tawh kizopna na nei khin uh hi. Mikangte’ ukna a suah ma-in, Manipur pen Kawl kumpite (Alaungpaya le Bagyidaw) in do zelin amau deih Meitei kumpi koih uh hi. Meiteite in zong Tuikang (Chindwin) gun ciang ko gam hi, ci-in la ngei uh hi. Mikang-Kawl Galpi Masa (1824-1826) khit Yandabo thukimna tawh Manipur pen Mikang kumpi hutna ngahin Kawl kumpi in nawngkaisak thei nawn lo hi. Ahi zongin, Mikang kumpi in kiptakin Zogam hong uk zawh dong (1900) I pu i pate le Meiteite tam veipi kido zel, kilut zel, phu kila zel cih bangin na om uh hi. 1947 India in suahtakna a ngah ciangin Manipur gam pen India kigawmin, 1956 kumin Union Territory ngahin, 1972 kum ciangin Gamke (Statehood) ngah  uh hi.

Scheduled Tribe

Hih tawh kisai-in India Thukhunpi Article 342 sungah kigen hi. Tu laitakin hih ST sungah minam 700 val om hi. Scheduled tribe sungah a kihelte pen kumpi in a tual niam minam a, a ciaptehte ahih manin a khantoh nading le lapsang nadingin tua minamte in kumpi nasep le University sangte ah olna takin amau miphazah tawh kizui-in quota-te ngah uh hi. Amaute’ teengna gam le munte ah nam dangte khut sung a tung loh nadingin namdangte in leitangh leikhuan nei lo uh hi. A gam uh a khantoh nadingin kumpi in sang le zatote, lampite bawlsak hi.

Manipur Scheduled Tribes

Hih ST sungah Manipur gamke pan minam 31 kihel hi. Manipur ah ST te in kumpi nasep ii 31% quota  ngah uh hi. Hih ST list sungah Meiteite kihel leh, hih quota 31% pen ST list sungah a omsa minam neu 31 tawh kituh ding uh ahi hi. Hih ST sunga omsa minam 31 kigawm sangin Meitei nam khat bek pen mimal in tamzaw ahih manin kumpi nasep khempeuh amau in ngah gai ding cihna pian ahi hi.

Meiteite pen a mimalin tam zawin zong hau zaw uh hi. Tua manin amau pen Scheduled Tribe hong suak leh, singtangmite’ gam le mun hoihteng lei mangin hong teeng leh uh, singtang mite in leitangh nei nawn loin, Meiteite lak ah mi tawmno bek suak ding uh hi. Gamthu lam ah zong thuneihna bei ding hi. Damdamin a gam a leitang uh kilaksak in, gamthu politik pan a thuneihna uh a bei ding pen a kilau pipen ahi hi.

Buaina kipatna

Meiteite pen Vaigam in suahtakna a ngah cil lai-in scheduled tribe ah kihel hi mah leh, 1951 in a khangto a picingsa minamin kiciamtehin kilakhia hi. Ahi hangin, tukum March kha 27 ni-in Manipur Thukhenzumpi in Meiteite pen Scheduled Tribe List sungah guan kik dingin Manipur kumpi in a ngaihsutna ding thupia hi. Hih thu hangin singtangmite sungah lung patauna hong om pahin buaina hong kipan ahi hi.

Mi 80 val si-in, inn 100 val kihaltum in, mi tul tampi galtai uh hi. Manipur BJP parti in Meiteite lam pangin kumpi palikte mahmah in huhsim hi, ci-in Kuki lam pan mawhpaih uh hi. Kumpi lamte in  a nialna-in Kuki tapong thautawi mi 40 ka kaplum uh hi, ci-in a lungpho mipi pen hiamtawi singnuaimite suaksak hi.

Thumeizom

Hih buaina ah Manipur kumpi mahmah in Meiteite lamah pangin singtangmite hawlkhia, notkhia, innhal le thatna ah kihel ahih manin, singtangmite in gamke khat ah om khop ding ngaihsun zo nawn loin, gamke thak (State) ngetna hong nei ta uh hi. Kuki minam PJP parti palaite mahmah in zong Gamke thak, a tuam ki-ukna hong ngen uh hi.  Manipur sung om Nagate in amau teengna munte Nagaland tawh kigawm ding ut uh hi. Kuki le Zomite teengna teng pen sawtpi pekin Union Territory (UT) a kingen sa ahi hi. Hih thute hangin UT hong nai tektek diam cih zong thusia lak pan lametna khat hong om hi.

Lam dang khat ah, singtangmi kipawlna tuamtuam in India thukhenzumpi ah Manipur thukhenzumpi ii order thupiak pen a sihsakna dingin thubawl uh hi. India thukhen mangpipa mahamh in a genna ah, hih Manipur High Court in tua bang thu piaktheih nading aana nei lo hi, ci khin hi. A sawat loin hih thupiak pen hong bei lel dingin kilamen hi. Ahi zongin hih thu hangin a piang minam khat le khat kimuh khialhnate in meimapawn bangin mipite lungsim sungah a khang a khangin omsuak ding hi.